Türkçe dil bilgisi fulleten taktikler

Hepinize merhaba arkadaşlar. Bugün sizin için yazım yanlışı konusunu ele alarak hem kendinizi test edebileceğiniz hem de YKS’nin elemek için sıkça kullandığı kelimeleri derleyerek bilgilenmenizi sağlayacak bir yazı kaleme alacağım.

Yazım yanlışı konusu çok geniş, ucu olmayan bir konu. Bu sebeple bu yazımda birleşik kelimelerin yazılışı ve bu sene çıkabileceğini düşündüğüm sıkça karıştırılan kelimeleri size aktarmaya çalışacağım.

Birleşik Kelimeler:

Birleşik-ayrı yazılması gereken kelimeler yazım kuralları konusunda belki de en sık karşılaşılan soru tarzıdır. Genel kural, iki kelime beraber yazıldığında farklı bir anlama geliyorsa birleşik yazılması olmakla beraber(fildişi bir rengi hanımeli ise bir çiçeği ifade eder.) genel kuralın birçok istisnası bulunmaktadır.
Misal bozayı, ayının bir türü anlamına gelse de TDK bu kelimenin doğru yazımını “boz ayı” değil “bozayı” şeklinde kabul ediyor.

•    Onun ön görülü bir insan olduğunu düşünerek emir olunan vazifesini yerine getirmediğini ört bas etti.
Verdiğim cümlede birleşik yazılması gereken sizce kaç sözcük var?

Cevabı 3 olarak vermeniz birleşik kelimeler konusunda iyi olduğunuzu, soru kaçırmanızın zor olduğunu gösterir.
Türkçede çoğu “ön” ile başlayan kelimeler ayrı yazılmasına rağmen ( ön söz, ön yargı ) öngörünün TDK’ye göre birleşik yazılması gerekir. 

Nitekim yardımcı fiil ile bir söz öbeği oluşturulurken birleşik ya da ayrı yazılmasını şu kurala göre belirleyebilirsiniz: et-, ol-, kıl- ile oluşturulan söz öbeklerinde ünlü ya da ünsüz düşmesi veya türemesi meydana gelirse birleşik yazılır. Bu bağlamda “emir olunan” değil “emrolunan” şeklinde yazılması doğru olacaktır. Buna benzer “devir olmak” değil “devrolmak” şeklinde, “kahır etmek” değil “kahretmek”  şeklinde doğru yazım olacaktır. 
Ünlü türemesinin olduğu öbeklere örnek olarak ise  “af etmek” değil “affetmek” şeklinde örnek verilebilir. 

Son hatalı yazılan kelime ise “ört bas etmek” tir. Doğru yazımı “örtbas etmek” olmalıdır. Bu örneğin çokça karıştırılabilir olduğunu düşünerek çıkmasını muhtemel görüyorum.

•    Misafirlerin geleceğini arzederek akşama kuru yemiş tabağı hazırlanmasını istedi. 
Bu örnekte ise yukarıda bahsettiğim yardımcı eylemle oluşturulan birleşik fiil kuralına göre “arz etmek” şeklinde yazım doğru olacaktır. Cümlede bir kelime daha gözümüze çarpıyor. Sizce kuru yemiş doğru yazılmış mıdır? 

Genel kural, “kuru” kelimesinin ayrı yazılması gerektiği şeklindedir. “kuru soğan”, “kuru fasulye”, “kuru yemiş” kelimeleri örnek olarak verilebilir.

•    İzmir’de dağ evinin kuzey doğu tarafında yaşayan başsavcının akşamüstü adliyede olması gerektiğini söyledi. 
Bu cümlede göze ilk çarpan “ev” kelimesi ile kurulan birleşik kelimelerin nasıl yazıldığı hususudur.

- TDK’ye göre kural Ev kelimesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik ya¬zılır: aşevi, bakımevi, basımevi, doğumevi, gözlemevi, huzurevi, kahveevi, ko¬nukevi, orduevi, öğretmenevi, polisevi, yayınevi vb.ancak dağ evi ve orman evi ayrı yazılır. Bu kuralın istisnası olduğu için de sorulma ihtimali var gibi görülüyor.

-    Ara yönler ise birleşik yazılır.

Bu bağlamda kuzeydoğu, güneydoğu, kuzeybatı ve güneybatı bu şekilde yazılır. Verdiğim örnekte yazımı hatalıdır.

-    Baş ile oluşturulan sıfat tamlamaları birleşik yazılır:

başpehlivan, başsavcı, başöğretmen, başhekim, başkent…

-    Somut olarak yer bildirmeyen alt, üst ve üzeri sözlerinin sona getirilmesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır:

akşamüstü, bilinçaltı, suçüstü, olağanüstü, akşamüzeri, ayaküstü…

Tyt’de şaşırtmak amacıyla “yeraltı” ve yer altı” farkı sorulabilir. Soruda cümlenin anlamına göre gerçekten yerin altı belirtilmişse ayrı yazılması fakat gizli ve yasa dışı anlamında kullanılmış ise bitişik yazılması gerekmektedir. Bu ayrımı belirttikten sonra sonuç olarak verdiğim örnekte 2 tane yazım yanlışı olduğunu söyleyebiliriz.

•    En sevdiği kuşun çalıkuşu olduğunu, en sevmediği bitkinin ise dere otu olduğunu söylemişti.

Birleşik kelimeler ile verdiğim son örnek cümlede yazımı sıkça karıştırılan bu iki örneği ele almak istedim. Altını çizdiğim bu iki kelimenin de yazımı yanlıştır. Çoğu ot adının ayrı yazılmasına rağmen dereotu birleşik yazılır. Aynı şekilde kuş cinsleri de ayrı yazılır: deve kuşu, çalı kuşu…
 Bu sene ya da önümüzdeki senelerde çıkmasını beklediğim yazım kurallarını konu alan diğer soru tipi ise yazımı sıkça karıştırılan kelimelerdir:
Öncelikle “şey” kelimesinin daima ayrı yazıldığını unutmamalısınız. Buna göre her şey, hiçbir şey şeklinde kullanım doğrudur. 

Belirsizlik sıfat ve zamirleri de gelenekleşmiş olarak biti¬şik yazılır:

-BİRAZ
-BİRKAÇ
-BİRKAÇI
-HİÇBİR
-HİÇBİRİ
-HERHANGİ 
-HERHANGİ BİR
-BİRÇOK
-BİRTAKIM( takım sözcüğüne sayı sıfatı olarak geldiği hallerde ayrı yazılmalıdır.)

Diğer yazımı karıştırılması mümkün kelimeler:

-yalnız
-yanlış
-maalesef
-menfaat
-tıraş
-kalemtıraş
-aferin
-alakadar
-taahhüt örneklerini vermek mümkündür.

•    Hayatımıza Covid süreci ile giren bazı sözcüklerin güncel olması açısından sorulabilir nitelikte olduğunu düşünüyorum. Misal semptom, izolasyon, dezenfektan, filyasyon kelimelerinin doğru yazımı bu şekildedir.
Evet arkadaşlar bu yazımda size sorulması muhtemel, faydalı olabilecek birleşik kelimeleri ve sıkça yanlış yazılan örnekleri derlemeye çalıştım. Faydalı olmasını umuyorum. Yazım yanlışları konusuna devam ettiğim bir diğer yazımda görüşmek üzere. Hepinize iyi çalışmalar diliyorum.

Beyza Yılmaz

www.isler.com.tr

ÖZEL