Dil bilgisini fulleten yazım kuralları!

Hepinize tekrardan merhaba arkadaşlar.  Bugün “Dil bilgisinden soru kaçırmayın: YAZIM KURALLARI” serisinin ikinci yazısını “Büyük Harflerin”, “Kısaltmaların” yazılışı ve “Kesme İşaretinin doğru kullanımı” konularıyla beraber kaleme alacağım. 

Yine bir önceki yazımda olduğu gibi kendinizi test edebileceğiniz, TYT sınav formatında en sık karşılaşılan örnekleri derleyerek faydalanabileceğiniz bir yazı olmasını umuyorum.
İlk örneğimizle başlayacak olursak
•    Türk Dili Ve Edebiyatı bölümü Başkanlığı’na yazdığı dilekçeyi TDK’nun yazım kurallarına göre düzenlemiş, aynı zamanda Milliyet Gazetesi’ne de yollamış.
İlk örneğimize baktığımızda altını çizdiğim söz öbeklerinin kaçını hatalı gördünüz?
Cevaben üçünün de hatalı olduğunu söylemeliyiz. Şimdi nerede hata var ona bakalım:

İlk kuralımız büyük harflerin yazımı ile ilgili:

-     Kurum, kuruluş adlarına gelen ekler kesme işareti ile ayrılmaz. Bunun istisnası niteliğinde bir örnek olarak “AVRUPA BİRLİĞİ”Nİ verebiliriz. TDK bu sözcüğün kuruluş adı olmasınagelen eklerin gelenekleşmiş şekilde ayrılması gerektiğini kurala bağlamış. 
-    ÖR: Avrupa Birliği’ne bildirilen bu husus hala tartışılıyor.

Peki cümlemize bakacak olursak kurum kuruluş adı olan söz öbeğinin ‘ve’ bağlacı hariç diğer kelimelerin büyük yazılması gerektiğini görüyoruz. Burada kafa karıştıran ilk nokta verdiğim örnekteki “ve” bağlacının büyük yazılması diğer nokta ise “Başkanlığı” kelimesinden sonra gelen ekin kesme işaretiyle ayrılıp ayrılmayacağı hususu olabilir. Sonuç olarak doğru yazım “Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Başkanlığına” şeklinde olmalı.

İkinci kuralımız kesme işaretinin doğru kullanımı hakkında:

-    Büyük harf ile yapılan kısaltmalarda ek, son sese göre gelir okunuşa göre göre değil.
Yine çoğu kuralın olduğu gibi bu kuralın da istisnasını kelime değeri taşıyan büyük harfle yapılan kısaltmalar oluşturuyor.

 
ÖR: RTÜK’nin uyguladığı yaptırımın yanlış olduğunu düşünüyorum. Cümlesinde kelime değeri taşıyan RTÜK kısaltmasına gelen ek RTÜK’ün şeklinde yazılmalıydı. Aynı şekilde NATO’dan, BOTAŞ’ın örneklerini de vermemiz mümkün.

Buna göre cümlemizdeki ikinci söz öbeğinin doğru yazımı ‘k’ ünsüzüne gelen ek olarak TDK’nin şeklinde olmalı. Dikkat edilmesi gereken bir diğer noktanın da bu ünsüzü ‘ke’ şeklinde okumamız gerektiğidir. Eğer ‘tedeka’ şeklinde telaffuz edilirse gelen ekle beraber yine yazımı yanlış olacaktır.

 Bu cümle ile ilgili son kuralımız

-    Özel ada dâhil olmayan gazete, dergi, tablo vb. sözler büyük harfle başlamaz
Buna göre özel ad niteliğinde olan ‘Milliyet’ büyük yazılmalı, tür adı olan gazetenin ise küçük yazılması gerekir. Nitekim gazetenin adı Milliyet’tir. YKS kafanızı karıştırmak için “Resmi Gazete” yi sorabilir. Bu örnekte gazetenin adı Resmi Gazete olduğu için her harfinin büyük yazılması icap eder.

Diğer örneğimize bakalım.

•    Hikaye, 2021ekimin30’ncu günü başlamış sonsuza dek sürmüş.
Burada ilk olarak büyük harflerin yazımı ile ilgili 
-    Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar kuralı göze çarpıyor. Belirli bir tarih belirttiği için “2021 Ekim” şeklinde yazılmalı aynı zamanda kesme işareti ile ayrılmalıydı.

İkinci olarak ise 

-    Kesme işaretinin okunuşa göre gelme kuralı var.  30 Ekimi yazı dilinde “otuz” olarak yazdığımız vakit cümledeki kullanım “otuzncu” oluyor, buna dikkat etmeliyiz. Tyt Türkçede mevcut zamanın kısalığından ötürü öğrencilerin gözünden kaçması mümkün olduğu için sorulmasını muhtemel olarak görüyorum.  Sonuç olarak cümlenin doğru yazımı: Hikaye 2021 Ekim’in 30’uncu günü başlamış… Şeklinde olmalı.

•    Kazım Karabekir sokağına çıktığınızda Boğaz köprümüzün ne kadar güzel olduğunu görürsünüz.

Altını çizdiğim iki ses öbeğinde kaç hata gördünüz?

Kesmeyle ayrılması gerekirken ayrılmayan yeri de saydığınızda 3 hatanın olduğunu bulmuşsanız yazım kuralları hususunda yeteri kadar bilgili olduğunuzu söyleyebilirim. Eğer bu verdiğim örneklerdeki hataları görmekte zorlandıysanız çeşitli Youtube kanalları üzerinden yazım kuralları ile ilgili videolar izleyebilirsiniz. Aynı zamanda bu konuyu içeren bolca soru çözmeniz yararınıza olacaktır.

Gelelim cümlemizdeki hatalara

-    Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak adlarında geçen mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak kelimeleri büyük harfle başlar. Buna göre “Kazım Karabekir Sokağı’na” kullanımı doğru olacaktır.
-     Kesme işaretini ise Sokak’ına şeklinde kullanmamak önem arz ediyor. Söz öbeğine baktığınızda “Kazım Karabekir Sokağı” olduğunu görüyoruz, gelen ekler “sokağı” kelimesinden sonra ayrılmalıdır.
 İkinci söz öbeğinde ise kural: Yer adlarında ilk isimden sonra gelen ve deniz, nehir, göl, dağ, boğaz vb. tür bildiren ikinci isimler büyük harfle başlar. Buna göre Boğaz Köprüsü şeklinde yazılması gerektiğini söylemek gerek. Peki “Köprümüzün” mü yazmalıyız yoksa “Köprü’müzün” mü?

Buna cevabı ise TDK’nin uyarı nitelindeki kurala göre vermeliyiz:
Sonunda 3. teklik kişi iyelik eki olan özel ada, bu ek dışında başka bir iyelik eki getirildiğinde kesme işareti konmaz. Sonuç olarak Boğaz Köprümüzün şeklinde yazmak doğru olacaktır. Benzer olarak Amik Ovamızın bitki örtüsü, Kuşadamızdaki liman örneklerini verebiliriz

.
•    M.Ö yıllardan Türkçe’nin belirli izlerini bulmak mümkünken türkleşmenin yaygın olmadığı Tazminat Dönemi’nde ortaya koyulmuş.
4 tane altı çizili söz öbeğinden üçünün hatalı olduğunu söylemeliyiz.

Bu cümle ile ilgili ilk kural kısaltmaların yazımı ile ilgili:

-    Büyük harfle yapılan kısaltmaların arasına nokta konmaz. Bu kuralın istisnasına “T.C.” örneğini verebiliriz. Bu bağlamda doğru kullanım “MÖ” şeklinde olmalı. Bu husus da kafa karıştırıcı nitelikte olduğu için sorulmasını muhtemel görüyorum. 

İkinci kural:

-    Dil ve lehçe adları büyük harfle başlar. Yani bir özel ad olduğunu belirledik. Eğer sözcük bir özel adsa özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz.

Yani cümlede “Türkçe’nin” yazımı hatalıdır. Doğru kullanım “Türkçenin” olmalıydı. 
Bir diğer kural yine büyük harflerin yazımı ile ilgili olarak:

-    Özel adlardan türetilen bütün kelimeler büyük harfle başlar. Yani cümlemizdeki üçüncü altı çizili kelime de hatalı yazılmış. Doğru yazım “Türkleşmek” şeklinde olmalıydı. Buna benzer Türkçü, Türkçülük, Türkçe, Avrupalı, Avrupalılaşmak, Asyalılık, Darvinci, İzmirli örneklerini verebiliriz.
Büyük harflerde dikkat etmemiz son kuralımız:
-    Tarihî olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar. Buna göre cümlemizdeki son altı çizili kelimedoğru yazılmıştır.

•    50 kg’den meydana gelen yapı 10 m²’ye sığmıyordu.

Size kısaltmalarla ilgili oldukça önemli iki kuralı da verip yazımı sonlandıracağım. Bu cümledeki iki kısaltma sizce doğru yazılmış mı?
 Cevabı hayır olarak vermeliyiz. 
-    Küçük harfle yapılan kısaltmalara gelen ekler okunuşa göre getirilir. Yukarıda belirttiğim gibi büyük harfle yapılan kısaltmalara ek, son sese göre geliyordu. Gördüğünüz gibi küçük harfle olan kısaltmalarda tam tersi bir durum söz konusu. Aklınızda bu şekilde tutmanız mümkün. Sonuç olarak doğru kullanım, kilogram olarak okunduğu için “kg’dan” şeklinde olmalı.

-    Son kuralımız ise üslü ifadelerde kesme işaretinin kullanılmaması gerektiği.

 M²ye şeklinde yazmak doğru olacaktır. 

Bu kuralla beraber kısaltmaların yazımına ilişkin değinmediğimiz nokta kalmıyor. Bu yazımda sizler için  “büyük harflerin ve kısaltmaların yazımı” ve “kesme işaretinin doğru kullanımı”nı konu alan, oldukça fazla kuralı barındıran örnekleri inceledim. TDK’nin mevcut kurallarını ve sınavlarda sık çıkan yazım kuralları sorularını derlediğim bir yazı oldu. Umarım faydalı nitelikte olur. Bir sonraki yazımda görüşmek üzere. Hepinize kolaylıklar, başarılar diliyorum.

Beyza Yılmaz

www.isler.com.tr

özel